Hakkari ve ilçeleri olan Yüksekova, Şemdinli, Çukurca ve Derecik’te yetişen kenger bitkisi, çok sayıda kişi için bir geçim kapısı oluyor.
Pek çok hastalığa da iyi geldiği belirtilen kenger bitkisi, ilkbaharda tüketilip satılırken kenger çekirdekleri ise yaz aylarında toplanıyor.
Yüksekova ilçesinde bulunan Doski Vadisi’ne gelen köy sakinleri, bitkinin çekirdeklerini toplamak üzere sarp ve dik tepeleri aşıyor.
Kürtçe ismiyle “dendeloşk, kengiroşk, kengirok” toplamak, epeyi zahmetli bir iş.
“Toplaması çok güç, çünkü dikenleri var”
Tuğlu (Haciyan) köyünden Mehemedê Kinyanişi, şöyle anlatıyor:
“Sabahın erken saatlerinde bu dağlara geliyoruz. Akşama kadar kengirok arıyoruz. Bazı bölgelerde çok fazla varken bazılarında hiç bulunamıyor. Burası Doski mıntıkası, burada çok fazla var.
Bazı günler 10 kilo, bazı günler 15 kilo ve bazen de 5 kilo topluyoruz. Bazen de daha az. Geçimimizi bunlarla sağlıyoruz. Toplaması çok güç, çünkü dikenleri var, elimize batıyor.”
Köylülerden 180 liraya alınan kenger çekirdeklerinin kilosu kalitesine göre 200 ila 250 lira arasında satılıyor.
“Dağlara ve yaylalara çıkıp kengirok topluyoruz”
Tuğlu köyü sakinlerinden Hasan Doski, şunları dile getirdi:
“Sürümüz var, gütmek üzere sürüyü çobana verdikten sonra biz dağlara çıkıp kengirok topluyoruz. Tüm köylüler geliyor, geçimimizin yüzde 30’unu kengiroklardan sağlıyoruz.
Dağlara ve yaylalara çıkıp kengirok topluyoruz, sonra getirip temizliyoruz, hazırladıktan sonra biz kilosunu 200 liraya köyün muhtarı Mehyet’e satıyoruz.
Daha iyileri de oluyor, onlar daha da pahalı. Bu sene 200, 210, 220 liraya verdik muhtara, o da gelip aldı.”
Mehyet Es kengirok ticareti yapıyor ve Yüksekova’da kengirokların temizlenmesi için bir atölyesi bulunuyor.
3 kişinin çalıştığı atölyede kengiroklar ayıklanıyor ve sonrasında ise satışa hazır hale getiriliyor.
“Oldukça canlı bir pazarı var”
Birkaç kengirok atölyesinin daha olduğu ilçede yıllık 400 ton çekirdek piyasa sürülmek üzere paketleniyor.
Atölye sahibi Mehyet Es, süreci şu ifadelerle anlatıyor:
“Köylüler kengirokları topluyor. İşi olan ya da olmayan köylüler gidiyor, bunları topluyor. Haziran ve Temmuz aylarında bu bitki sararıp kuruyor, köylüler de gidip çekirdeklerini getiriyor evlerine, biz de gidip kendilerinden satın alıyoruz.
Fiyatlama, kaliteye göre yapılıyor. Boyutuna göre de fiyatlanıyor. Oldukça canlı bir pazarı var.
Biz de kengirokları buraya getiriyoruz. Atölyemiz var, temizliyoruz, paketliyoruz ve Irak’a gönderiyoruz.”
Yıllık 2 milyon dolarlık gelir
Eldeki verilere göre, kengiroklardan kent halkı yaklaşık 2 milyon dolar gelir elde ediyor.
Kengiroklar Kürdistan Bölgesi’nde Erbil, Duhok, Soran kentlerine gönderiliyor.
Kengiroklar çerez olarak servis ediliyor.
