ÇAND Û ZİMAN

Rojakê ji konfinçyû re tê pirsin: Heke ku ji bo rêvebirina welatekî hûn bihatına ve xwandin tiştê  pêşîye ku dê we bikir aniba wê çi bûya.

Konfiçyûs wiha bersiv dide bêguman min dê bala xwe bidaya ser ziman, paşi min dê dest bi kar bikira. Lewra   heke ku ziman bi gusûr be peyv u nêrîna mirov baş venabêje nerîn baş nayê vegotin tiştên divê bên kirin rast   nayên kirin desthilati û çand xirab dibe adalet dikeve riyeke şaş. Miletê dikeve nava şaşti û nezaniyê nizane çi   bike û nizane bê ka ber bi ku ve diçe ji ber vê yekê ye ku tu tiştek ji ziman giringtir nin e.

Çand  û  ziman  rengê  jiyana  miletekê nirxen wi miletî  yên madi û manewi di  nava  xwe  de  dihewine  zimanê  miletekê ola wî orf û edetên  wi tişten  sereke  yên çanda  wi   mileti ne çand   hemû   têkilîyên   di  jiyana   mirovan de pêk tine ji ber vê yekê ziman û çand di nava hev da ne .

Çanda miletekê bi ber hemên wê yên ku bi destpêka dirokê de pêk anine pêk tê miletan ziman û çandaxwe di  nava domana demê de hêdî hêdî nexişandine  bi vî rengî pêk anine.

Li ser vê mijarê aş cara yekem li KURDİSTANÊ avabûye her wiha destar teşî û gelek tiştên din ev tev çanda  kevnare ye gelê kurd in û ev çanda çandiniyê ya gele kurd nîşanî me dide tabî vê yêke bandoreke mezin li ser  ziman ji kiriye yanî dema ku ev tişt çêbûne bi xwezayî nav jê re lazım bûne dema ku nav lê  hatinekirin    naven  kurdî zêde bûne yani hêma di ber xwe de pêk nehatine heta ku ziman û çand pêk hatine bi sedan sal derbaz bûne .

Miletên çiyayî her tim xwedi çandeke dewlemend in di nava xwezayê de her tiştê xwe bi xwezayê pêk anine û pêk  tînın yanî tiştê wan ne qopiye ne ji yekî din girtine bixwe pêk tînin peyvên wê navên wê bixwe çêdikin ev yek jî  dewlemendiyeke din dide zimanê KURD an dibê malê wan gelê kurd ji di vi wari de xwedi çandeka gelek   dewlemend e .

Van  yekan  dewlemendiyeke   gelek  mezin  daye  zimanê  kurdi   jî  lê  belê  dewlemendiya   herî  mezin  gotinên  pêşiyan  ,çirokan  , destanan  ,  stran  û  govendên  kurdan  daye  zimanê kurdî   û zimanê  kurdi  parestiye  mirov  dikare  bibejê  zimanê  kurdî  di  gotinên  pêşiyan  biwêjan  çîrok  stran  û govendên  kurdan  de  hatîye  parastin  çawa  ku çiyan  KURD  parastine  wisa  wan   yekan  jî  zimanê  kurdî  parastîye .

Heke ku miletek di warê çandê de pêş ketibê û gehîştibe asteke bilind zimanê wî mileti ji dê li gor çanda wî bi pêş  bikeve û bigehîje asteke bilind ji ber ku di hemû çalakiyên çandê de ziman heye.

Nirxên çandî yên miletekî bi riya ziman ji ferdên wî miletî re tên ragihandin ji ber ku fikirandina mirov tenê bi ziman  çedibe miletên ku zimanê xwe negehînin asteke bilind nêrîn fikir û ramanên wi miletî jî de teng û girtî bin. De ew  milet tim li paş mayî bimîne ev yek  tesîra  xwe li ser  hemû  çanda wi miletî jî dike ji ber vê yakê ziman û çand ji  hev û din nayên cudakirin û bi hev re peşdikevin.

Wekî me li jor jî anibo ser ziman dema ku em li gotinên pêşiyan yên kurdan dinêrin dewlemendiyeke bê hed û  hesab dibînin. Ev gotinên pêşiyan hem aqil didin mirov, hem jî hêza xurtkirina ziman, çend mînakan bidim dê mijar  baştir were fêm kirin ‘Aqile sivik barê girane’  kêm bêje zêde bike ‘kesadî çêdike fesadî‘  ‘jin stûna malê ye ‘  ‘gotina xweş bihara dîlan e.

Mirov kuştîyê şêran be, ne girtiyê roviyan bi vi rengî bi hezaran gotinên pêşîyan ên  kurdan hene. Dıvê ku axivtina wi zimanî ji xwe re wekî serbilindiyekê, wekî serfiraziyekê û wekî hebûna xwe  bibînin qîmet bidin wî zimanî û pewîst bibînin ku wî zimanî bi serbilindî nîşanî zarokên xwe jî bidin û derbazî nifşên  nû bikin zimani dayîkê wekî şîrê dayîkê şirîne…