Şahmaran Mitolojisi‘nin Kürt kültüründe çok önemli bir yeri var. Şahmaran “Yılanların Şahı” anlamına gelir.
Halk arasında Şahmaran, Şahameran ve Şahmiran adlarıyla anılan mitolojik kahramanın hikayesine dair çeşitli anlatımlar var. Değişik anlatımlarından derlenen Şahmaran öyküsünün kısa bir özetini sunuyoruz:
Bir varmış, Bir yokmuş
Bir zamanlar bir memlekette üç çocuğu ile yaşayan dul bir kadın varmış. Geçim sıkıntısı yaşayan dul kadın, çocuklarına bakabilmek için geçimlerini bir kaç keçiden elde ettikleri et ve sütle sağlıyorlardı. Yaşlı kadın her gün oğlu Cihan ile keçileri dağa otlatmaya götürüyor, dağda çeşitli ot ve yakacak odunlar topluyorlardı.
Dul kadının bir kaç keçinin dışında ne bir gelir kaynağı, nede çalışanı vardı. Cihan evin tek erkeği ve tek çalışanı olduğu için çok seviliyordu.
Cihan sıcak bir bahar günü tek başına, keçilerini dağa otlamaya götürmüştü. Baharın sıcaklığına yorgunluk da eklenince kendisini bir ağacın gölgesine atmış uzanıyordu. Dinlenmek için kafasının altına ekmek torbasını koymuştu.
Uyku ile uyanıklık arasında olan Cihan bir anda gözleri bir deliğe giren bal arısına takılmıştı. Yerinden kalkan Cihan, eline aldığı bir çubukla bal arasının girdiği deliği eşelemeye başlamıştı. Eşelenen delikte arılar uçup giderken deliğin gerisinde yuvarlak ve büyükçe bir taş çıkmıştı ortaya.
Deliğin girişinde akan balı yemek kabına doldurdu ve orada duran taşı çıkarmaya çalıştı. Gücü yetmeyince ertesi gün taşı çıkarmak için sevdiği iki çoban arkadaşına haber vermeye karar kılarak evin yolunu tutmuştu.
Ertesi gün çoban arkadaşlarının yanına gidip durumu anlatan Cihan, arkadaşlarıyla birlikte kocaman taşı kaldırmak için yola koyulurlar. Ve oraya varıp taşı kaldıran üç arkadaş, bal dolu bir ayık ile karşılaşırlar.
Taşın üzerinde bir oyuk ve kazıdıkça büyüyerek kuyu halini alır, bal alındıkça derinleşen bir kuyu halini alır. Toplamak ile bitmeyen bal için iş bölümü yapılır ve Cihan kuyuya inerek balı çıkarmaya başlar. Bal çıkarma işlemi uzun bir süre devam eder.
Kuyu derinleştiği için Cihan arkadaşlarına “Her gün dışarı çıkmama gerek yok. Bana günlük ekmeğimi kuyuya indirin, ben içerde balı doldururum. Bal bitince de dışarı çıkarım” der. Çalışmalar günlerce sürer. Çıkarılan balın fazlalaşması üç arkadaşın daha fazla kazanması demekti.
Üç arkadaşı birbirine düşman eden servet hırsı;
O güne kadar birbirlerine sadık kalan ve birbirlerini hiç üzmeyen arkadaşların arasında bu servet bir ihanete neden olacak mıydı?
Çok değil birkaç gün sonra Cihan kuyudan çıkmak için ip istediğinde bu durum anlaşılacaktı. Çıkarma işi günlerce sürdükten sonra bal bitmiş, kuyu da boşalır. Son bal kovanını da dolduran Cihan çıkması için arkadaşlarından ipi sarkıtmalarını ister. Ancak dışarıdaki iki arkadaşı onun da payına göz koydukları için onu içerde bırakmaya karar vermişlerdir.
Ona ihanet eden arkadaşları kuyunun ağzını yuvarlak taş ile kapatıp giderler. Onu soran anne ve kardeşlerine ‘kayboldu’ diyerek bal payını satıp aralarında bölüşürler. Annesine verilen bir miktar para sevindirse de Cihan’ın kaybolmasına kahrolur.
Üç arkadaşın arasına ihanetin bulaşmasına neden olan şey tıpkı tarihte olduğu gibi her türlü kötülüğün kaynağındaki para olur. Üç arkadaşın çocukluk hayallerine ve temiz duygularına artık kötülük bulaşmıştır. Cihan’ın kuyudan çıkmak için bağırma ve çığlıklarını ise kimse duymayacaktır.
Oğlunu kaybeden annesi ağlayarak kendisini döve dursun, ağzı kapanan kuyunun içinde çaresiz olarak oturan Cihan düşüncelere dalar. Bu düşünceler içinde gecenin hangi saatinde uyuduğundan habersiz, kuyunun ağzından gözüne sızan güneş ışını ile uyandığında günün hangi saati olduğunu anlayamaz.
Günlerini anne ve kız kardeşlerini düşünerek geçirdiği için kaç gündür kuyuda olduğunu bile unutmuştur. Düşüncelere daldığı bir anda bir akrebin yuvasından çıktığını gördüğünde dedesinin ‘akrepler yer üstüne yakın yuva yaparlar’ sözü aklına gelir.
Etrafta bulduğu bir çubuk ile akrep yuvasını kazımaya başlar. Akrep yuvasındaki deliği eşeledikçe büyür. Açılan deliğe başını koyup etrafına bakmaya çalışan Cihan’ın ayakları altındaki toprak kayar ve bir dehlizden yuvarlanarak yerin yedi kat altına düşer.
Cihan Şahmarana rastlar.
Düşme ve çarpmanın etkisiyle bir süre kendisine gelemeyen Cihan gözlerini açıp etrafına baktığında her tarafın pırıl pırıl parıldayan altınlarla kaplı, her türlü güzelliğin ve her çeşit sebze ve meyvenin olduğu bir yerde olduğu görür.
Bu muhteşem dünyanın içinde etrafında yılanlardan başka bir canlı yoktur. Bu manzara karşısında hem şaşırır, hem de korkmaya başlar.
Cihan’ın yanına yanaşan iki büyük yılan, onu kocaman büyük bir salona götürürler. Salonun her tarafı pırıl pırıl altınlarla kaplı, salonun ortasında da altından bir koltuğun üzerinde beline kadar yılan, belden yukarısı ise insan olan bir kadın oturur. Kadının güzelliği Cihanı büyüler. Yarı insan yarı yılan kadının, başındaki altın taç yılanbaşlarıyla süslüdür. Salonun etrafında da farklı farklı yılanlar vardır.
Altın koltukta oturan yarı yılan yarı kadın kendisini Şahmaran yani Yılanların Şahı olarak tanıtarak Cihan’ı da tanıdığını ve karşılaştığı ihanet hikâyesini bildiğini söyledikten sonra ‘Korkmana gerek yok. Ben burada olduğum sürece yılanlar ne sana ne de diğer insanlara bir şey yapmaz.
Tacımdaki yılanlar da beynime bağlıdır’ der. Cihan’ın başından geçenleri sanki kendisi yaşamış gibi ona anlatır. Cihan bu ilginç manzara karşısında şaşkına döner, neredeyse dilini yutar.
Şahêmaran Cihan’a ‘bir süre yanımızda kaldıktan sonra benden bir istekte bulunacaksın, isteğin ne ise yerine getireceğim’ der. Şahmaran Cihan’dan bir süre yanlarında kalmasını ister, çünkü Cihan’ı sevmiştir.
Şahmaran Cihanı kıramaz, isteklerini yerine getirir
Gel zaman git zaman Cihan büyür ve bir delikanlıya dönüşür. Cihan Şahmaran’dan istekte bulunmanın zamanının geldiğini düşünür ve yanına gidip, ‘her ne kadar seni sevsem de annem ve iki kız kardeşimi de özlüyorum.
Onlara bakacak kimseleri yoktur. Senden isteğim beni onların yanına göndermendir’ der. Şahmaran Cihan’ı sevdiğinden dolayı göndermek istemese de onu kırmaz. Ona ‘Seni göndereceğim. Ama biliyorum, seni göndersem ölümüm senin elinden olacak, beni öldürteceksin” cevabını verir.
Cihan, ‘benim ölümüme de mal olsa seni asla ele vermeyeceğim’ sözünü verir. Şahmaran Cihan’a ‘Senin bilmediğini ben biliyorum. Senin gidişin benim ölümümdür. Ancak senin isteğin gitmekse seni göndereceğim’ der. Cihan sözünde ısrarcı olsa da Şahmaran’ın her şeyi bilip gördüğünü de bilmemektedir.
Aralarındaki bu konuşmadan sonra Şahmaran; ‘Seni göndermeden önce sana bazı şeyler anlatacağım” der: “Yüksek yaylaları olan bir ülke vardır. O yaylaların üstünde de yüksek bir dağ vardır.
O ülkenin halkı her yıl yaylalara geliyor. Yılda bir gün halk pınarın başına gelip eğlendikten sonra kâselere süt doldurup bırakıyorlar. Halk gittikten sonra da tüm yılanlar gidip o kâselerden süt içip geri geliyoruz.
Bize adanmış olan o gün bende oraya gelmiş olacağım. Bunu bilmeni istedim.”
Sonra, Cihan’ın istediğini yerine getirmek için yılanlara talimat verir. Yılanlar onu yerin yedi kat altından yeryüzüne çıkararak bırakırlar.
Cihan uzun bir aradan sonra köyüne döndüğünde kız kardeşlerinin büyüdüğünü, annesinin de keder ve ağlamaktan gözlerinin kör olduğunu, ona ihanet eden iki arkadaşının da baldan kazandıkları paralar ile zengin olup ticareti geliştirdiklerini görür.
Annesinin yanına gittiğinde annesi Cihan’ın kokusunu alarak onu tanır ve sevinçten gözleri açılır. Annesi Cihan’ın büyümüş ve güzel bir genç olduğunu görür. Cihan köyde annesi ve kız kardeşleri ile bir süre yaşar.
Eski arkadaşları ise Cihan’a yaptıkları ihanetten dolayı mahcup olup, pişman olsalar da Cihan artık onları af ettiğini ve onlardan bir şey talep etmediğini söyler.
Cihan köyüne döndükten sonra ülkede kralın hastalandığı duyulur. Kralı iyileştirmek için tüm hekimler çağrılır. Kralın hastalığına çare bulamayanların kafası kesilir. Geriye tek bir hekim kalır. Kral onu da çağırır ve hastalığına çare bulmasını ister.
Diğer hekimler birçok ilacı denediklerinden hekim ona tek bir seçenek sunar. Kral’a ‘Senin ilacın Şahmaran’dır. Etini pişirip yersen iyileşirsin. Onun dışında senin hastalığına çare olacak ilaç yoktur’ der.
Kral ‘Peki Şahmaran’ı nerede bulabilirim’ diye sorar. Hekim Kral’a ‘Senin ülkende Şahmaran’ı gören biri var. Görenin sırtında Şahmaran işareti vardır. Büyük bir hamam kuralım ve ülkedeki tüm erkekleri getirtip bu hamamda yıkanmaları için üstlerini çıkarmalarını isteyelim. Sırtındaki işaretten Şahmaran’ı göreni tanırız’ şeklinde öneride bulunur.
Bunun üzerine ülkedeki tüm erkeklerin kralın hamamında yıkanmaları için ferman çıkarılır. Gelen erkeklerin tümü elbiselerini çıkarırken Kral ve hekim tarafından vücutlarında Şahmaran işareti aranır. Ülkede ne kadar erkek varsa hepsi kralın hamamında yıkanır, ancak aradıkları işaret hiçbirinde bulunmaz.
Çünkü Şahmaran’ı o güne kadar gören olmamıştır.‘Geriye kim kaldı’ diye sorup soruşturulur. Padişahın vezirleri bir yerde yaşlı bir kadının oğlunun kaldığını, yıllar önce kayıp olduğunu ve bir süre önce eve döndüğünü söyler. Bunun üzerine hamamda yıkanması için Cihan da çağırır.
Ölümle sonuçlanan kötü padişah
Cihan sırtındaki Şahmaran’ın işaretinden habersizdir. Kralın fermanı üzerine saraya gider. Üstünü çıkardığında sırtında iki kürek kemiği arasında altın renginde Şahmaran’ın işareti ortaya çıkar.
Hekim “aradığımız adam bu” diye haykırır. O zaman Kral Cihan’ı tutuklamaları için muhafızlara talimat verir. Cihan’a Şahmaran’ı nerede gördüğünü söylemesi için işkence yapılır. Cihan Şahmaran’a ‘kellemde giderse sana ihanet etmem’ diye söz vermiştir.
Cihan sözünü tutar ve Şahmaran’a ilişkin tek bir söz söylemez. Cihan’dan hiçbir şey öğrenemeyen padişah Cihan’ın annesini ve kız kardeşlerini getirtir. Cihan’ı Şahmaran’ın yerini söylemezse ailesini öldürmekle tehdit eder.
Bunun üzerine Cihan ağlayarak Şahmaran’ı gördüğünü itiraf eder. Ülkenin yüksek yaylalarında bahar yeşerip, çiçekler açtığında yılda bir yaylacıların bir pınar başına koydukları süt kâselerini içmek için yılanların yer altından çıktığını anlatan Cihan, Şahmaran’ında ancak o zaman ortaya çıkacağını söyler.
Cihan Şahmaran’ın dediği gibi ona ihanet etmiş, ölümüne neden olacak tüm bilgileri padişaha vermiştir. Padişah Cihan’ın anlattıkları üzerine hazırlıklarını yapmış Şahmaran’ın görüneceği günün gelmesini beklemeye başlamıştır.
Sonunda padişahın beklediği gün gelir. Padişah yanında hekimi ve muhafızları ile birlikte Şahmaran’ı yakalayacağı yere gider ve süt kâselerinin bırakıldığı pınarın başında pusu atar. O gün yaylaya çıkanlar yine pınar başında toplanır.
Eğlenir, dualarını da yaptıktan sonra, süt kâselerini pınarın başında bırakarak orayı terk ederler. Halk gittikten sonra her yıl olduğu gibi yine tüm yılanlar adanmış sütlerini içmek için birer birer yeraltından çıkarak süt kâselerinden birini içip geri yuvalarına dönerler.
Bu şekilde gün yarılanır. Şahmaran’ın geleceği yerde padişah pusuda bekliyordur. Padişah yarı yılan, yarı kadın Şahmaran’ın da iki büyük yılanın sırtının üzerinde sütü içmek için pınarın başına geldiğini görür.
Şahmaran atılan pusuda esir düşmüştür, her ne kadar bağırıp feryat etse de bir işe yaramaz. O artık tutsak edilmiş, zincirlere vurulmuştur. Şahmaran, Cihan’a dönüp dayanamayarak “Beni ele vereceğini biliyordum.
Ancak beni götürmeden önce bırakın yılanlara bir şey söyleyeyim” der. Ve Şahmaran insanlar ile yılanlar arasında sonsuza kadar bir düşmanlığının olmaması için “Şimdi bir savaşa girişmeyin. Ben gidiyorum, ama haftanın dokuzuncu gününde geri döneceğim.
Ben o zaman geldiğimde insanlara karşı savaş başlatacağız. O güne kadar yılanlar yer altından çıkıp dünyanın her yanına dağılmalıdır. Ben gelinceye kadar her biriniz dünyanın bir yerinde olmalısınız” der.
Şahmaran bu şekilde esaretinden dolayı insanlara savaş açmaya hazırlanan yılanları engeller. Yılanlar ancak Şahmaran’ın talimatı ile yer altından çıkarak dünyanın her tarafına dağılmaya başlarlar.
Padişah esir aldığı Şahmaran’ı alır götürür. Hekimin öğütleri üzerine bir kurban gibi kesilen Şahmaran kafa, gövde ve kuyruk kısmı olmak üzere üç parçaya ayrılır. Her parçası da farklı bir tencerede kaynatılır. Hekim kafanın olduğu tencereyi kendisine, gövdeyi Cihan’a, kuyruk kısmını da Krala ayırır.
Kafa kısmından yiyen hekim tüm canlı ve bitkilerin dilinden anlamaya başlar ve olacak olayları öncesinden görmeye başlar.
Gövde kısmını kralın baskısı ile yiyen Cihan’a birşey olmaz ama dostu ve sevdiğine ihanet edip onu ele verdiği için vicdan azabı ile yaşamaya başlar. Yılan zehrinin toplandığı kuyruk kısmının bulunduğu tencereden yiyen padişah ise ölür. Hikaye de bu şekilde son bulur. Kaynak: Zernews
